Δρ. Δημήτρης Κουτρούμπας, Οδοντίατρος – Ενδοδοντολόγος, Ειδικευθείς: College of Medicine & Dentistry, Ulster University, U.K., Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Οδοντιατρικής Σχολής Αθηνών
Η Στοματική Κοιλότητα σχετίζεται με την εμφάνιση μεγάλου πλήθους νοσημάτων με διαφορετικής έκτασης και έντασης δυσμενείς επιπτώσεις για την ποιότητα αλλά και την ίδια τη ζωή του ατόμου. Πληθώρα ερευνητικών μελετών καταδεικνύουν, για παράδειγμα, τη σχέση των νοσημάτων της ουλίτιδας ή της περιοδοντίτιδας με καρδιαγγειακά προβλήματα (όπως έμφραγμα του μυοκαρδίου) ή τον σακχαρώδη διαβήτη με την εμφάνιση φλεγμονών στα ούλα.
Ωστόσο, το πλέον απειλητικό για τη ζωή νόσημα είναι ο καρκίνος του στόματος. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (W.H.O., 2023) αποτελεί μια από τις 13 συχνότερες μορφές κακοήθειας που προσβάλει τον άνθρωπο, ενώ καθίσταται ο 6ος συχνότερος καρκίνος παγκοσμίως συμπεριλαμβάνοντας και τον καρκίνο του στοματοφάρυγγα. Υπολογίζεται ότι μέσα στο 2024, σε παγκόσμιο επίπεδο, θα εντοπιστούν περισσότερες από 377.000 νέες περιπτώσεις, ενώ θα χάσουν τη μάχη της ζωής περισσότερα από 177.000 άτομα. Στη χώρα μας αν και δεν υπάρχουν επίσημα επιδημιολογικά δεδομένα πιστεύεται ότι περί τα 700 νέα περιστατικά εμφανίζονται κάθε χρόνο, με τις εκτιμήσεις να συγκλίνουν ότι ο αριθμός των νέων περιστατικών παρουσιάζει ανησυχητική αυξητική τάση.
Πολλά από αυτά τα περιστατικά θα είχαν καλλίτερη έκβαση αν είχαν διαγνωστεί νωρίτερα διότι τα υψηλά ποσοστά θνησιμότητας οφείλονται στην καθυστερημένη ανίχνευσή του. Συνήθως οι μισοί από όλους τους τύπους καρκίνου της στοματικής κοιλότητας, συμπεριλαμβανομένου και του στοματοφάρυγγα, διαγιγνώσκονται όταν έχουν εξαπλωθεί ήδη στους λεμφαδένες. Γι’ αυτό εμφανίζει χαμηλό ποσοστό πενταετούς επιβίωσης που δεν ξεπερνά το 57%, φανερώνοντας τις περιορισμένες πιθανότητες θεραπευτικής επιτυχίας.
Οι οδοντιατρικοί προληπτικοί έλεγχοι σώζουν ζωές
Αν και ο καρκίνος του στόματος, συνήθως, δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολος να ανιχνευθεί, τις περισσότερες φορές παραμένει ασυμπτωματικός και οι ασθενείς δεν δίνουν ιδιαίτερη σημασία στα πρώιμα σημάδια και συμπτώματα, ακόμα και όταν αυτά γίνονται επίμονα. Και, όμως, εάν εντοπισθεί σε πρώιμο στάδιο όπου δεν έχει δώσει μεταστάσεις, κυρίως μέσω του λεμφικού συστήματος, μπορεί να αντιμετωπισθεί με υψηλή αποτελεσματικότητα.
Η Αμερικανική Ένωση Στοματικών και Γναθοπροσωπικών Χειρουργών (AAOMS) εκτιμά ότι το ποσοστό επιβίωσης ξεπερνά το 80% με 90% όταν καρκίνος του στόματος διαγνωστεί σε πρώιμα στάδια ανάπτυξης. Γι’ αυτό η προληπτική εξέταση στο πλαίσιο του εξαμηνιαίου οδοντιατρικού ελέγχου, είναι κρίσιμης σημασίας για την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία.
Ο Καρκίνος του Στόματος μας αφορά όλους…
Είναι λανθασμένο να θεωρείται ότι ο καρκίνος του στόματος αφορά κυρίως άτομα άνω των 65 ετών, και με διπλάσια αναλογία των αντρών έναντι των γυναικών. Οι πλέον πρόσφατες αναφορές (Απρίλιος 2024) της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας (A.C.S.), επιβεβαιώνουν ότι το 20% των περιπτώσεων (1 στους 5), αφορά νέους ανθρώπους κάτω των 55 ετών. Το πιο ανησυχητικό όλων είναι ότι από τα μέσα του 2000 το ποσοστό καρκίνου του στόματος αυξάνεται ετησίως με δραματικούς ρυθμούς, φθάνοντας συνολικά για την 20ετία σε αύξηση που υπερβαίνει το 20%.
Όλα δηλώνουν ξεκάθαρα ότι ο καρκίνος του στόματος είναι ένα οξύ πρόβλημα της δημόσιας υγείας που μας αφορά όλους και δεν επιτρέπεται εφησυχασμός σε κανένα πρώιμο σημάδι ή σύμπτωμα που ίσως να υποκρύπτει κάτι ανησυχητικό.
Αιτίες Στοματικού Καρκίνου
Αν και δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρες οι αιτίες δημιουργίας του, νεότερες έρευνες ενοχοποιούν μεταλλάξεις στα γονίδια PIK3CA και ΤΡ53 γι’ αυτό αναπτύσσεται μια νέα γενιά φαρμάκων που στοχεύουν στη λειτουργία των πρωτεϊνών τα οποία παράγουν αυτά. Ωστόσο, πλέον έχουμε πολύ καλή γνώση των προδιαθεσικών παραγόντων, η έκθεση στους οποίους επιδρά αποφασιστικά στην εμφάνιση καρκίνου του στόματος. Οι πιο σημαντικοί από αυτούς είναι: κάπνισμα, αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, ειδικά για τα χείλη υπερβολική έκθεση στον ήλιο, εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, οικογενής προδιάθεση και ειδικά για τον καρκίνο του στοματοφάρυγγα η λοίμωξη από τον ιό του θηλώματος HPV. Δεδομένου ότι ο ιός HPV είναι σεξουαλικά μεταδιδόμενος και σε ορισμένα άτομα η λοίμωξη μπορεί να παραμείνει ενεργή για χρόνια στην αμυγδαλή ή στη βάση της γλώσσας ενδέχεται να οδηγήσει σε καρκινογένεση. Αυτός ο τύπος καρκίνου γίνεται όλο και συχνότερος σε νεότερα άτομα που έχουν ιστορικό πολλαπλών ερωτικών συντρόφων και πρόκειται να εξελιχθεί σε μάστιγα τις επόμενες δεκαετίες.
Έχουν, επίσης, ενοχοποιηθεί το παθητικό κάπνισμα, το υπερβολικό βάρος, η κακή διατροφή φτωχή σε φρούτα και λαχανικά, ο μακροχρόνιος ερεθισμός του στοματικού βλεννογόνου από την κακή εφαρμογή οδοντοστοιχιών, η κακή στοματική υγιεινή, στοματικά διαλύματα με υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ, ωστόσο απαιτούνται περισσότερες και καλλίτερα οργανωμένες έρευνες για να καταλήξουμε σε οριστικά συμπεράσματα.
Επομένως θα πρέπει να αποφεύγονται:
- το κάπνισμα,
- το άτμισμα,
- κατάχρηση αλκοόλ,
- αποφυγή έκθεσης στο υπεριώδες φως, χρήση καπέλων με φαρδύ και μεγάλο γείσο και αντηλιακό για τα χείλη,
- αποφυγή έκθεσης στον HPV ή και εμβολιασμός για HPV,
- υιοθέτηση υγιεινού διατροφικού προτύπου, όπου σύμφωνα με την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία να περιλαμβάνει άφθονα φρούτα, λαχανικά και δημητριακά ολικής άλεσης, περιορισμός ή αποφυγή κατανάλωσης: κόκκινων και επεξεργασμένων κρεάτων, ζαχαρούχων ποτών και τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα,
- τακτικές οδοντιατρικές εξετάσεις,
- σωστή εφαρμογή των οδοντοστοιχιών.
Εντόπιση και διάγνωση
Ο Καρκίνος του στόματος, αλλά και του στοματοφάρυγγα είναι ύπουλοι εχθροί. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να εντοπιστούν νωρίς από οδοντίατρο ακόμα και σε έναν απλό, τακτικό έλεγχο. Γι’ αυτό απαιτείται να επισκεπτόμαστε τον οδοντίατρό μας τουλάχιστον 1 φορά ανά εξάμηνο και όσοι καπνίζουν ή καταναλώνουν συστηματικά αλκοόλ τουλάχιστον 1 φορά ανά τετράμηνο ή και νωρίτερα.
Απαιτείται, επίσης, να είμαστε σε επαγρύπνηση πραγματοποιώντας 1 φορά τον μήνα αυτοεξέταση κατά την οποία δίνεται έμφαση στην παρατήρηση μη φυσιολογικών αλλαγών, όπως: λευκών κηλίδων (λευκοπλακία), κόκκινων κηλίδων (ερυθροπλακία), «μπαλωμάτων» κοκκινόλευκων (ερυθρολευκοπλακία), πληγών ή εξογκωμάτων κ.α. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποιες είναι οι περιοχές ελέγχου και τι προσέχουμε.
Πού εμφανίζεται:
Ο Καρκίνος του Στόματος μπορεί να αναπτυχθεί σε οποιαδήποτε σημείο του στόματος, άρα προσέχουμε τα πάντα στο στόμα:
- Χείλη
- Ούλα
- Γλώσσα (50 % των περιπτώσεων)
- Έδαφος του στόματος (30% των περιπτώσεων)
- Υπερώα (κυρίως στη μαλακή πιο σπάνια στη σκληρή)
- Εσωτερική επένδυση των παρειών (μάγουλα)
Ειδικά για τη γλώσσα όπου παρατηρούνται τα μισά και πλέον περιστατικά καρκίνου του στόματος, οι πιο συνηθισμένες θέσεις εντόπισης είναι κυρίως τα πλάγια χείλη και η κάτω επιφάνεια.
Σημεία και Συμπτώματα του καρκίνου του στόματος και του στοματοφάρυγγα:
Εξειδικευμένοι κλινικοί οδοντίατροι και γναθοπροσωπικοί χειρουργοί της Mayo Clinic των ΗΠΑ προτείνουν επαγρύπνηση σε επίμονες ενδείξεις όπως:
Πληγή στο στόμα ή στο χείλος που δεν επουλώνεται.
Πόνος στο στόμα π.χ. γλώσσα που δεν υποχωρεί.
Εξόγκωμα ή πάχυνση στα χείλη, το στόμα ή το μάγουλο.
Λευκά ή κόκκινα μπαλώματα στα ούλα, τη γλώσσα, τις αμυγδαλές ή γενικά τον βλεννογόνο του στόματος.
Πονόλαιμος ή αίσθημα ότι κάτι έχει κολλήσει στο λαιμό και δεν υποχωρεί.
Δυσκολία στη μάσηση και την κατάποση.
Προβλήματα στην κίνηση της γνάθου ή της γλώσσας.
Μούδιασμα της γλώσσας, του χείλους ή άλλης περιοχής του στόματος.
Πρήξιμο ή πόνος στη γνάθο.
Χαλάρωση των δοντιών ή πόνος γύρω από τα δόντια.
Οι οδοντοστοιχίες αρχίζουν να μην εφαρμόζουν ή γίνονται άβολες κατά τη χρήση τους.
Αλλαγές στη φωνή όπως βραχνάδα που επιμένει.
Εξόγκωμα ή μάζα στο λαιμό ή το πίσω μέρος του λαιμού.
Απώλεια βάρους.
Ανακλαστικός πόνος στο αυτί.
Με βάση τα παραπονώ απαιτείται αυτοδιαγνωστικός έλεγχος στο σπίτι – μια φορά τον μήνα – όπου κοιτώντας σε έναν καθρέφτη ελέγχουμε το πρόσωπο και το στόμα για τυχόν αλλαγές όπως πρήξιμο, εξογκώματα. Με τη βοήθεια των δακτύλων απωθώντας της παρειές εξετάζουμε το στόμα, τη γλώσσα, τα ούλα, τα δόντια και ψηλαφούμε το λαιμό. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για άτομα που καπνίζουν ή κάπνιζαν κατά το παρελθόν, ατμίζουν ή καταναλώνουν τακτικά αλκοόλ, αφού πρόκειται για συμπεριφορές που ενέχουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του στόματος.
Αν και οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι πολλά από αυτά που περιγράφθηκαν ενδέχεται να σχετίζονται και με άλλες ασθένειες, εκτός του καρκίνου, το κύριο στοιχείο ανησυχίας είναι η επιμονή στην παρουσία τους. Αν οποιαδήποτε από αυτές τις καταστάσεις διαρκεί πάνω από 2 εβδομάδες θα πρέπει να σας κινητοποιήσει και να επισκεφθείτε άμεσα τον οδοντίατρό σας.
Στη χώρα μας οι οδοντίατροι, συνήθως, διαδραματίζουν τον πιο σημαντικό ρόλο στην έγκαιρη εντόπιση του καρκίνου του στόματος.
Ο οδοντίατρος, θα σας ρωτήσει για τα συμπτώματα, τους πιθανούς παράγοντες κινδύνου και τυχόν άλλα ιατρικά προβλήματα που ενδέχεται να αντιμετωπίζετε.
Ο οδοντίατρος έχει την κατάλληλη εκπαίδευση, τις γνώσεις, ενδεχομένως και την εμπειρία για να αναζητήσει πιθανά σημάδια του στόματος του στόματος ή ύποπτες προκαρκινές βλάβες όπως π.χ. περιοχές με λευκοπλακία, ερυθροπλακία ή άλλες παθολογικές εξεργασίες.
Ο Οδοντίατρος θα εξετάσει τη στοματική κοιλότητα στην ολότητά της χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό μεθόδων ελέγχου για καρκίνο του στόματος χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό μεθόδων συμπεριλαμβανομένης της οπτικής εξέτασης, της ψηλάφησης, της χρώσης ύποπτων περιοχών με μπλε βαφή τολουιδίνης, της χρήσης ειδικού φωτός μετά από το ξέπλυμα της στοματικής κοιλότητας με ειδικό φθορίζον στοματικό διάλυμα.
Ο Οδοντίατρος μπορεί να προχωρήσει στη λήψη φωτογραφιών τυχών μη φυσιολογικών περιοχών, αν κρίνει ότι απαιτείται περεταίρω παρακολούθηση και όχι παραπομπή.
Τέλος ο Οδοντίατρος συνήθως συνεργάζεται με εξειδικευμένους στοματολόγους, ογκολόγους και γναθοχειρουργούς που διαθέτουν τις κατάλληλες δεξιότητες και εκπαίδευση στην αντιμετώπιση του καρκίνου και στην περίπτωση που κρίνει ότι απαιτείται περεταίρω διερεύνηση θα σας παραπέμψει.
Πρέπει να θυμόμαστε πάντα:
Ο Καρκίνος του Στόματος είναι ένας ύπουλος εχθρός και μπορεί να κρύβεται κάτω από πολύ απλά και φαινομενικά μη επικίνδυνα για τη ζωή συμπτώματα.
Γυναίκα ασθενής που η οποία αναζητούσε θεραπεία όπως έλεγε για «πόνο στους τραπεζίτες που κουνιούνται», τελικά διαπιστώθηκε ότι επρόκειτο για μεταστατικό καρκίνο του στόματος από την περιοχή του μαστού. Εξαιρετικά σπάνια περίπτωση, αλλά πάντα υπαρκτή πιθανότητα.
Για όλους αυτούς τους λόγους θα πρέπει να κάνουμε αυτοδιαγνωστικούς ελέγχους τουλάχιστον μια φορά το μήνα και να επισκεπτόμαστε τον οδοντίατρο τακτικά.
Ζητήστε από τον οδοντίατρό σας να εξετάσει ολόκληρο το στόμα για πιθανές μη φυσιολογικές περιοχές που μπορεί να υποδεικνύουν καρκίνο του στόματος ή προκαρκινικές αλλαγές, πέρα από την προγραμματισμένη οδοντιατρική θεραπεία για την οποία προσήλθατε.
Στο προοίμιο του «Προγνωστικοῦ» της Ιπποκρατικής Συλλογής αναφέρεται: «κάλλιον τὸ προλαμβάνειν ἢ τὸ θεραπεύειν» και στην περίπτωση ενός τόσο ύπουλου εχθρού όσο ο καρκίνος του στόματος η πρόληψη είναι προτιμότερη από οποιαδήποτε θεραπεία.
